امداد و نجات در غواصی

امداد و نجات در غواصی

Relief and Rescue in Diving

تهیه و تدوین : داود شهدوستی

Prepared and edited by : Davod Shahdosti

غواصی به عنوان رشته ای تفریحی – ورزشی دارای جذابیت های زیادی است. در دهه های اخیر علاقمندی و اقبال عموم به ورزشهای آبی و بخصوص غواصی در دنیا  زیاد شده است. اما اغلب تصور می‌شود که غواصی فقط به عنوان یک رشته تفریحی لاکچری بوده که می‌توان با فرا گیری آن به مشاهده حیات زیر آب و ماهیان متنوع پرداخت. در حالیکه غواصی دارای گرایش ها و تخصص های زیادی است که فارغ از گرایش های تفریحی و ورزشی بوده و در حیطه غواصی صنعتی، غواصی عملیاتی، امداد و نجات، فنی و  تکنیکال ،علمی و یا نظامی و ... است.

بدیهی است در هر گرایش یا هر شیوه و یا هر سیستم غواصی، آنچه دارای اهمیت است ؛ نخست  تامین ایمنی و پیشگیری از حوادث و سوانح  و فوریت های پاسخگویی به حوادث است. مسلماً ما در غواصی با محیطی نا متعارف و دارای فیزیک و عوارض و تاثیرات خاص برای انسان مواجه هستیم. این محیط و تاثیرات آن می‌تواند خطر بالقوه ای برای غواصان در پی داشته باشد و در پاره ای مواقع منجر به بروز جرح یا فوت فرد گردد.

بنابراین در اینجا نقش آموزش های امداد و نجات در محیط های آبی خودنمایی کرده و به عنوان عاملی مهم در پیشگیری از حوادث و سوانح غواصی و کنترل شرایط و تضمین یک غواصی ایمن دارای جایگاه خاص در روند آموزشهای یک غواص است.

غواصی امداد و نجات دارای گرایش ها و شاخه های مختلفی بوده که هر یک دارای شرایط و ویژگی های خاص عملکردی و کورس های آموزشی است که بصورت کلی شامل موارد زیر است :

1- غواص امداد و نجات ( Rescue Diver )

2- ایمنی عمومی ( Public Safety )

3- غواصی عملیاتی ( Operation Diving)

4- ایمنی وسلامت محیط (HSE)

5- حمایت پایه حیاتی (Basic Life Support)

هر یک از این موارد خود به زیر مجموعه هایی تقسیم شده و دارای گرایش های مختلفی است. هر چند که اغلب این موارد به یکدیگر مرتبط بوده و برخی پیش نیاز گرایش دیگر است.

1- غواص امداد و نجات (Rescue Diver)

دوره  نجات غواص، دوره ای بسیار مهم در روند تکمیل مهارت ها و توانایی های یک غواص برای مواجهه با حوادث احتمالی است. این دوره برای توسعه دانش و مهارت های لازم یک غواص بصورت تئوریک و عملی جهت انجام اقدامات موثر و به هنگام نجات جان غواص و کمک رسانی و اقدامات اورژانسی و پیش بیمارستانی در هنگام مواقع ضروری است. در این کورس مهارت هایی مانند نحوه نجات جان خود، نجات همیار، تشخیص عملکرد و واکنش صحیح به هنگام بروز حادثه، روشهای صحیح تجسس، روشهای به سطح آوری، درخواست کمک، حیات بخشی و مدیریت صحنه حادثه به غواص آموزش داده می‌شود.

این دوره برای تضمین ایمنی غواصان بسیار ضروری بوده و اغلب در کلیه سطوح تفریحی ورزشی تا تکنیکال تدریس و تمرین می‌شود. این دوره در ساختار CMAS  در دوره دو ستاره و در سایر سازمانهای آموزش غواصی اغلب از مراحل Advanced Open Water به بعد آموزش داده می‌شود. این دوره به عنوان Diver Stress & Rescue نیز معرفی گردیده است. می‌توان گفت که این دوره پیش نیاز بسیار مهمی برای ورود به دوره سه ستاره یا Dive Master و همچنین دوره های عمق زیاد و تکنیکال است.

پیش نیاز این دوره طی کردن آموزش  CPR(احیای قلبی ریوی )  و O2 Provider (ارائه دهنده اکسیژن  ) است. ممکن است این دو دوره با دوره rescue ترکیب شوند.

در پایان دوره رسکیو توقع است که کارآموز به موارد زیر تسلط داشته باشد :

الف ) پیشگیری و علل بروز حوادث غواصی: شناخت استرس و عوامل روانشناختی ،شرایط بدنی ،تجهیزات، سندرم غرق شدن در سطح، آنالیز حوادث محتمل در غواصی، فاکتور های مخاطرات (Risk Factor)

ب) نجات غریق در غواصی : خود نجاتی ،کمک رسانی به غواص  ،نجات در سطح و زیر آب ،انواع حمل درآب و خشکی ،تنفس مصنوعی در آب ،تکنیک های خروج در ساحل و قایق، ارزیابی مصدوم ،کمک های اولیه در غواصی CPR ،مدیریت اکسیژن رسانی

ج) صدمات هایپر باریک و مدیریت : اطلاعات جامع بیماری های غواصی، جمع آوری اطلاعات ،کمک های اولیه و پیش بیمارستانی در بیماریهای غواصی، انتقال صحیح مصدوم  و دسترسی به اتاق فشار

 د) مدیریت حوادث: دسترسی به حمل و نقل اضطراری / کمک اضطراری، سیستم فرماندهی سانحه ،چارت فرماندهی ،گزارش حادثه، مسئولیت و ملاحظات قانونی مرتبط

شاخص ترین اهداف آموزش دوره نجات غواص ایجاد ساختار  (Stop-Think -Act) و اجرایی کردن آن در حین عملیات های غواصی است. در این مدل غواص می‌آموزد که در حین وقوع مشکل یا حادثه ابتدا کلیه عکس العملهای فی البداهه و ناگهانی خود را متوقف کرده و ضمن جمع آوری سریع اطلاعات لازم دیداری و یا شنیداری و بررسی موقعیت، نسبت به راهکار حل مشکل یا نحوه خروج امن از حادثه تفکر کرده و ضمن انتخاب سناریو های عقلانی و منطقی ؛ اقدامات لازم را انجام می‌دهد.

کنترل استرس و مدیریت حادثه و شناخت عوامل روانشناختی دخیل در امر حادثه نیز اهمیت ویژه ای دارد که باید به غواص آموزش داده شود. هر چند که پس از فراگیری علوم تئوریک نجات و Rescue غواص باید بصورت تجربی به کسب مهارت های لازم در این موارد بپردازد و با تمرینات شبیه سازی شده در قالب مانور های ایمن، توانایی های خود را به سر حد مطلوب نزدیک کند.

در دوره رسکیو غواصان با سرفصل ها زیر آشنا شده و تونایی مدیریت ریسک را کسب می‌کنند :

نجات فردی و رفع مشکلات خود غواص  (Self rescue)

شناخت و مدیریت استرس در غواصان دیگر  (Recognizing and managing  stress in other divers)

مدیریت اضطراری و  تجهیزات   (Emergency management  and equipment)

نجات غواص وحشتزده   (Rescuing  panicked divers)

نجات غواصان غیرپاسخگو یا  بی هوش   (Rescuing  unresponsive  divers)

2- ایمنی عمومی ( Public Safety ):

 این گرایش مختص غواصانی است که مایلند در زمینه امداد و نجات با مقامات محلی و سازمانهای امدادی همکاری کنند یا بخشی از یک تیم نجات باشند و با رعایت ملاحظات قانونی در تحقیقات جنایی یا حوادث زیر آب کمک کنند.

این تخصص فرصتی برای همکاری با مقامات محلی و امدادی است  و  در راستای انجام غواصی های جستجو و بازیابی و حتی بررسی های جنایی زیر آب و یا Body Search است. اگرچه غواصی در گرایش ایمنی عمومی می‌تواند یک ماجراجویی جالب و هیجان انگیز باشد، اما بسیار جدی و پر مخاطره است و نیاز به آموزش های  ویژه و تجربه  دارد. دوره تخصصی غواصی ایمنی عمومی پایه ای محکم را برای شما ایجاد می‌کند و مهارت های سطح و زیر آب را که  شما ممکن است در کار نیاز داشته باشید آموزش می‌دهد.

برای انجام عملیات غواصی در شیوه ایمنی عمومی، غواصان با روشهای ویژه، تجهیزات، مدیریت  صحنه، ارتباطات و مستندات، روشهای تجسس و به سطح آوری ،سیستم فرماندهی سانحه آشنا خواهند شد. در طی آموزشها مهارت های ناوبری و جهت یابی، گره زدن، تکنیک های جستجو و پترن ها، کشف و بازیابی قربانی، ارتباطات با  طناب  و تکنیک های نجات برای یک غواص ایمنی عمومی مضطرب را به علاوه موارد دیگر تمرین خواهند کرد.

فراتر از تجهیزات اصلی اسکوبا، غواصان نیاز به آشنایی کامل با  لباس خشک ( Dry Suit )، ماسک های تمام صورت (Full Face Mask)، ساید مونت (Side Mount )، سیستم های تغذیه از سطح ( Surface Supply) ،تانک های جفتی ( Twin Set) ،عمق زیاد (Deep Diver)، دوره نجات (Rescue Diver)، جهت یابی(Navigation)، هوای غنی شده  عمومی و پیشرفته (Nirtox) ،غواصی آب سرد و یخ (Ice Diver)  و در سطوح بالاتر ابزار ها و روش های تکنیکال و دوره های فراتر از محدوده (Extended Range) دارند.

غواصی ایمنی عمومی توسط تیم های تحقیقات  قانون، آتش نشانی، هلال احمر و تیم های غواصی جستجو و نجات و بازیابی انجام می‌شود. غواصان ایمنی عمومی با غواصان تفریحی، علمی و تجاری تفاوت های خاصی دارند. غواصان ایمنی عمومی 24 ساعت شبانه روز، 7 روز در هفته به  حوادث و شرایط اضطراری پاسخ می‌دهند و ممکن است لازم باشد که در نیمه شب، در هنگام هوای نافرجام، در دید صفر آبهای کدر و یا در آبهای آلوده به مواد شیمیایی، در دریاچه های بسیار مرتفع، آبهای یخ زده، آبهای جاری و یا چاهها و ... غواصی کنند.

مسلماً،علاوه بر آموزش های مهارت های غواصی پایه، غواصان ایمنی عمومی برای تشخیص خطرات و انجام ارزیابی های خطر، انجام مراحل جستجو، غواصی در دید صفر، استفاده از ماسک های تمام صورت با سیستم های ارتباطی و بازیابی شواهدی که در دادگاه قابل قبول است، به آموزش های تخصصی نیاز دارند.

3- غواصی عملیاتی ( Operation Diving)  :

 این گرایش جهت تیم های تخصصی و حرفه ای غواصی بوده که اغلب نظامی، صنعتی و یا سازمانهای امدادی را در بر میگیرد. لذا روشها و شیوه های غواصی در این سیستم  خارج  از محدوده غواصان تفریحی و ورزشی بوده و اغلب مستلزم شیوه های خاص و مدل های تکنیکال و فراتر از محدوده است .گرایش تخصصی Public Safety زیر شاخه غواصی عملیاتی است.

در غواصی عملیاتی برنامه ها و پروژه ها بصورت تیمی انجام شده و دارای ساختار مشخص و سلسله مراتب و چارت وظایف است. برای فعالیت در این ساختار غواصان باید دوره های خاص گذرانده و پس از تایید صلاحیت با مشخص شدن شرح وظیفه زیر نظر مسئول عملیاتی خود انجام وظیفه کنند.

غواصی عملیاتی در موارد زیر کاربرد دارد :

تحقیقات مهندسی، بهره برداری از سازه ها و تجهیزات زیر آب برای استخراج گاز و نفت در دریا و اقیانوس ونظارت بر وضعیت سازه ها، ساخت سازه های زیر آب|، تمیز کردن سطوح و سازه ها  از رسوب، فیلمبرداری، عکسبرداری زیر آب و مانیتورینگ،عملیات غواصی پلیسی، نظامی و عملیات های امداد و نجات در سازمانهای متولی امر امداد و نجات ( آتش نشانی، هلال احمر و...)

شاخه های غواصی عملیاتی :

غواصی غیرنظامی : تعمیر، مهندسی، نجات و انواع دیگر عملیات زیر آب که توسط غواصان برای اهداف غیرنظامی انجام می‌شود.

غواصی تجاری (غواصی صنعتی) :طیف گسترده ای از عملیات های فنی و صنعتی زیر آب  به عنوان فعالیت زیر آب  با استفاده از امکانات تعریف شده برای تنفس زیر آب و ابزار های صنعتی مرتبط

غواصی رسانه  ای : تهیه مستند و یا خبر یا ضبط حقایق زیر آب در قالب های مالتی مدیا و ژورنالیسم

غواصی نظامی: امنیت و محافظت از اشیاء مختلف، انجام تاکتیک انحرافی نظامی، پیشاهنگی، خنثی سازی مین و سایر عملیات.

غواصی پلیس :   جستجوی حقایق و مسائل جنایی و سر نخ های مرتبط با امور قضایی

غواصی علمی :  تحقیقات زیر آب.

4- ایمنی وسلامت محیط (HSE) :

 به جرات می‌توان گفت یکی از مهمترین قسمت های غواصی عملیاتی HSE است. این فاکتور تضمین کننده ایمنی و سلامت سیستم و اجزای آن است. واژه ایمنی مترادف با امنیت هست به عبارتی امنیت هر موسسه و محیط کاری، درگرو ایمنی و رعایت مسائل و تکنیکهای کاربردی و عملی مربوط به آن است. در حقیقت HSE، موضوعات بهداشت، ایمنی و محیط زیست را در پروژهها تحت کنترل خود درمیآورد؛ بهعبارتدیگر در هرکدام از شاخههای HSE، مواردی گنجاندهشده که هر یک بهتنهایی شامل موارد متعددی است که در زیر به آنها اشاره میشود:

بهداشت (Health): در سازمان، موضوع بهداشت که شامل بهداشت عمومی (فردی) بهداشت محیط و بهداشت حرفهای میشود حائز اهمیت است. بهداشت فردی به سلامت مجموعه افراد مربوط میشود و بهداشت محیط پیرامون سازمان را دربرمی گیرد و بهداشت حرفهای نیز شامل یک سری آنالیزهای شغلی میشود. این موضوع در شرایط اپیدمی شدن ویروس کرونا به وضوح خودنمایی می‌کند.

ایمنی (Safety): در هر سازمان، یک سری مخاطرات ایمنی وجود دارد که در صورت عدم رفع آن مغایرتها ممکن است منجر به حوادثی شود.

درزمینه ایمنی در سازمان، مسائل گستردهای مطرح میشود که خود شامل چند دسته است. دسته اول مربوط به ایمنی در عملیات است .دسته دوم مربوط به ایمنی در سازمان است و دسته سوم شامل ایمنی اشخاص در سازمان است که شامل حذف یا کاهش مخاطرات و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی است.

محیط زیست (Environment) محیط زیست محیطی است شامل هوا، آب، خاک، منابع طبیعی، گیاهان، جانوران، انسانها و روابط متقابل بین آنها که سازمان در آن فعالیت مینماید. محیط میتواند از درون یک سازمان تا سیستم محلی، منطقهای و جهانی گسترش یابد. لازم به ذکر است فعالیتهای سازمان دارای جنبههای محیط زیستی است که میتواند با محیط زیست تأثیر متقابل داشته باشد

5- حمایت پایه حیاتی (Basic Life Support) :

 احیای قلبی ریوی (Cardio Pulmonary Resuscitation) که به CPR معروف است،  مجموعه ای از اقدامات است  که توسط افراد مسلط و مطلع به  عملیات حیات بخشی حاضر در صحنه، برای بازگرداندن عملکرد  دو عضو حیاتی قلب و شش  و رساندن خون و اکسیژن به مغز برای جلوگیری از آسیب مغزی، انجام می‌شود.

احیای قلبی ریوی را به دو صورت اقدامات پایه ای حمایت از حیات (BLS) و اقدامات پیشرفته حمایت از حیات (ALS) انجام می‌دهند. CPR پایه را می‌توان بدون هیچ وسیله اضافه و با دستان خالی هم انجام داد. انجام صحیح و به موقع این روش، می‌تواند باعث نجات جان انسانهای زیادی از مرگ حتمی شود. در مورد CPR پیشرفته اقدامات تخصصی تری نظیر مراقبت از راه هوایی و دارودرمانی حین CPR انجام می‌شود.

ایست قلبی به دلایل مختلفی بروز می‌کند. از آنجمله می‌توان به بیماریهای قلبی، بیماری های تنفسی، مسمومیت ها و مخدر ها، انسداد تنفسی،برق گرفتگی، سرما زدگی شدید و غرق شدگی و ... اشاره کرد. متاسفانه اغلب ایست های قلبی خارج از محیط بیمارستان رخ می‌دهد و در بیشتر موارد قبل از رسیدن نیروهای درمانی – امدادی، بیمار جان خود را از دست می‌دهد.

از آنجا که انجام ورزش های آبی و بخصوص غواصی دارای ریسک غرق شدگی برای ورزشکاران این رشته ها را دارد، لذا ضروری است که کلیه شناگران، ناجیان غریق و غواصان در هر سیستم و گرایشی، با روشها و اصول برخورد و کمک های اولیه پایه و پیشرفته در مواقع بروز غرق شدگی آشنا شده و طی کلاسهای باز آموزی تئوری و تمرینات منظم و دوره ای و مانور های تمرینی مهارت های حیات بخشی خود را بروز نمایند. تسلط تیم های غواصی به مهارت های نجات و حیات بخشی تضمین کننده ایمنی و سلامت در یک برنامه صحیح غواصی است.

این آموزشها برای گروه ها و تیم های امدادی که در محیط های آبی فعالیت می‌کنند حائذ اهمیت ویژه بوده و جزء اصول اساسی فعالیت های این گروه ها  است.

حمایت حیاتی پایه و پیشرفته شامل موارد زیر است :

1- دسترسی و تثبیت مصدوم (Access and Stabilization)

2- ارزیابی مصدوم (Assessment)

3- انجام عملیات احیاء قلبی ریوی (CPR )

3- دفیبریلاتور خارجی خودکار(AED )

4- ارائه دهنده اکسیژن( Oxygen Provider)

5- خدمات پزشکی اورژانسی اولیه و پیشرفته ( Basic and Advanced Emergency Medical services)

6- اقدامات حیاتی پیشرفته و مراقبت های بیمارستانی (Advanced Life Support and Hospital Care)

سخن آخر :

از آنجا که طیف حوادث و سوانح در محیط های آبیبسیار گسترده و متنوع است، شایسته است غواصان و ناجیان و امدادگران علاوه بر فراگیری مهارت های حیات بخشی مختص غرق شدگی ها، دوره های کامل کمک های اولیه در موارد شوک، خونریزی، شکستگی و دررفتگی ها، تروما و صدمات ،سوختگی ها،  مسمومیت ها، گزیدگی ها و ... را به صورت کامل طی کرده و مهارت های خود را در پاسخگویی امدادی به حوادث افزایش دهند.

همچنین باید در نظر داشت که انجام عملیات های امداد و نجات و حیات بخشی مستلزم دانشی کاربردی است که قسمت زیادی از آن با تجربه کسب می‌گردد. لذا یک غواص علاقمند به انجام عملیات های نجات باید زیر نظر سرپرست حاذق و مجرب از سطوح پایین انجام وظیفه کرده تا در طول زمان دارای تجربه و علم کافی گردد و سپس قادر به  انجام عملیات در  بدنه اصلی تیم امدادی باشد. بدیهی است انجام عملیات های سنگین تجسس در آبهای نامتعارف یا شرایط سخت محیطی بروش آزمایش و خطا صحیح نبوده و ممکن است منجر به مرگ و میر غواصان  گردد.

از سوی دیگر باید تاکید کرد که مداخله غواصان یک ستاره و یا Open Water در عملیات های تخصصی جستجو و نجات مجاز نبوده و غواصان باید دوره های تخصصی یاد شده را طی کرده و پس از تایید صلاحیت توسط سرپرست عملیاتی و افسر ایمنی با رعایت شرایط و ضوابط در عملیات ها  شرکت کنند.